کد مطلب:124711 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:274
روایات و ذوی القربی
از امام صادق علیه السلام رسیده است كه آیه در مورد خصوص ما اهل بیت سخن می گوید: انما نزلت فینا خاصة اهل البیت فی علی و فاطمه و الحسن والحسین و اصحاب الكساء علیهم السلام. [1] .
عبدالله بن عباس روایت می كند وقتی آیه فرود آمد در محضر رسول الله صلی الله علیه و آله سوال شد منظور از ذوالقربی چه كسانی می باشند: قالوا یا رسول الله صلی الله علیه و آله من هؤالاء الذین امرنا الله مودتهم قال علی و فاطمه و ولدهما. [2] در پاسخ می فرماید: مقصود علی و فاطمه و فرزندان فاطمه می باشد.
و امام مجتبی علیه السلام می فرماید من از همان اهل بیتی هستم كه خدای سبحان مودت به آنها را بر هر مسلمان لازم نموده است: انا من اهل البیت الذین افترض الله مودتهم علی كل مسلم فقال لا اسئلكم علیه اجرا
[ صفحه 62]
الا المودة فی القربی. [3] و نیز طبرسی از رسول الله صلی الله علیه و آله روایت نقل می كند كه خدای سبحان پیامبران را از درخت های متفاوت آفرید و من علی را ازیك درخت آفرید. من ریشه آن درخت و علی شاخه آن و فاطمه لقاح آن درخت و حسن و حسین میوه آن درختند. پیروان ما برگ های آن درختند.... آنگاه اضافه می كند اگر كسی هزاران سال در بین صفا و مروه خدا را عبادت كند،... لیكن از محبت ما محروم باشد، در قیامت گرفتار آتش است. [4] .
از امام باقر علیه السلام بیان دیگری رسیده است كه منظور از اهل بیت همان ائمه می باشد. قال هم الائمة علیهم السلام [5] .
جالب این است كه همین اظهارات در روایات اهل سنت آشكارا به چشم می خورد كه شخص از رسول الله صلی الله علیه و آله پرسید منظور از ذوالقربی كه مودت به آنها لازم است چه كسانی اند، فرمود: علی و فاطمه و دو فرزند وی: علی و فاطمة و ولداهما. [6] و نیز سیوطی روایت می كند هنگامی كه امام سجاد را در سفر اسارت به شام آورند، وقتی فرد شامی نادان اظهار سپاس به درگاه خدا نمود كه آنان آن گونه اسیر دشمن شده اند! امام سجاد به وی روكرد و فرمود قرآن خوانده ای آن شخص می گوید آری، از وی می پرسد این آیه را خوانده ای: قل لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی. پاسخ می دهد آری، آنگاه می فرماید منظور از ذوالقربی ما هستیم! [7] .
و نیز مفسر بزرگوار سنی زمخشری در توضیح آیه روایاتی را می آورد كه مورد دقت و اهتمام است و حكایت از انصاف و تدبیر به
[ صفحه 63]
دور از تعصب این مفسر دارد.وی می گوید وقتی این آیه فرود آمد از رسول الله صلی الله علیه و آله پرسیدند ذوالقربی كه مودت به آنها بر مردم لازم است چه كسانی می باشند جواب می دهد: علی و فاطمه و دو پسرش: علی و فاطمه و ابناها. [8] .
زمخشری بعد از بیان چند روایت دیگر به بیان روایت می پردازد. كه به لحاظ مفاد بلند و زیبای آن در مورد محبت و مودت عترت و آل محمد ترجمه آن آورده می شود.
وی می گوید رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده: هر كس بر محبت آل محمد بمیرد شهید مرده است، كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد، بخشیده شده مرده است، هر كس بر محبت آل محمد بمیرد توبه نموده است و مرده است. كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد با ایمان كامل مرده است، هر كسی بر محبت آل محمد بمیرد همان گونه كه عروس به خانه بخت هدیه می شود، بهشت به او هدیه می شود. كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد، دو در از بهشت برای وی گشوده می شود. كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد، قبرش را خدا زیارتگاه فرشتگان رحمت قرار می دهد. كسی كه بر محبت آل محمد بر روش سنت و جماعت مرده است. كسی كه بر بغض و كینه آل محمد بمیرد، در قیامت در حالی مشهور می شود كه به وسط دو چشم وی نوشته شده است: از رحمت خدا ناامید است. كسی كه بر بغض آل محمد بمیرد، كافر مرده است، كسی بر بغض آل محمد بمیرد، بوی بهشت را استشمام نخواهد كرد. [9] .
[ صفحه 64]
فخر رازی نیز روایاتی را در مودت ذوالقربی می آرود. وی می گوید وقتی اقارب رسول الله صلی الله علیه و آله چهار نفرند كه به منزلت ویژه بار یافته اند. بدون تردید و به نقل متواتر رسول الله صلی الله علیه و آله حسن وحسین و فاطمه و علی را بر همگان واجب است، كه آنان را دوست بدارند. و نیز دعا و طلب رحمت و بركت بر آل رسول بر همگان لازم است. همان گونه كه در تشهد نماز بر آنها دعا می شود. آنگاه می گوید آیه دلالت بر محبت آل رسول الله صلی الله علیه و آله و اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله دارد. آنگاه نقل می كند كه حضرت فرموده مثل اهل بیت من همانند جریان كشتی نوح است كه هر كس در درون آن قرار نگرفت، نتوانست خویش را نجات دهد. [10] .
با بیانی كه از رسول الله صلی الله علیه و آله و عترت در توضیح آیه از دو گروه شیعه و سنی آورده شد، این نكته شفاف است. كه منظور«ذوالقربی» افراد خاص می باشند كه از آنها تعبیر به عترت می شود. ذوالقربی از لحاظ مقصود شامل هر نوع خویشاوندی نمی شود. گرچه مفهوم واژگانی آن شامل هر نوع خویشاوندی باشد.
بنابراین دیدگاه های دیگر در مورد آیه مانند این كه منظور هر خویشاوندی نسبت قریش كه حضرت با كل قریش خویشاوندی داشت. یا منظور از مودت اعمال صالح و خیر و... می باشد، مردود خواهند بود. زیرا هیچ كدام از این دیدگاه ها هماهنگ با مفاد آیه
[ صفحه 65]
نمی باشند، زیرا كه مودت به ذوالقربی را پاداش رسالت قرار داده است و نیز سازگار با دیدگاه رسول الله صلی الله علیه و آله و عترت علیه السلام نمی باشد. به همین جهت می توان گفت این آیه نیز همانند بسیاری از آیه های قرآن مقام و شأن ویژه وی برای اهل بیت طرح می كند كه دیگران در آن مشاركت ندارند.
و عترت رسول الله صلی الله علیه و آله كه مودت آنها پاداش رسالت است. و پی آمد مودت به آنها اطاعت از رهبری آنها است. كه این دو هماهنگ با مفاد آیه هستند كه مودت را این گونه سبب استقرار رسالت و دین در جمامعه می باشد. و تناسب دارد كه پاداش رسالت عظیم رسول الله صلی الله علیه و آله قرار گیرد.
و امام مجتبی علیه السلام به نص صریح روایات از زمره همین ذوالقربی است كه از مقام و شأن ویژه بهره مند است. و آیه فضیلتی بس منیع و مقامی بس رفیع برای امام مجتبی علیه السلام تثبیت می نماید.
عبدالله بن عباس روایت می كند وقتی آیه فرود آمد در محضر رسول الله صلی الله علیه و آله سوال شد منظور از ذوالقربی چه كسانی می باشند: قالوا یا رسول الله صلی الله علیه و آله من هؤالاء الذین امرنا الله مودتهم قال علی و فاطمه و ولدهما. [2] در پاسخ می فرماید: مقصود علی و فاطمه و فرزندان فاطمه می باشد.
و امام مجتبی علیه السلام می فرماید من از همان اهل بیتی هستم كه خدای سبحان مودت به آنها را بر هر مسلمان لازم نموده است: انا من اهل البیت الذین افترض الله مودتهم علی كل مسلم فقال لا اسئلكم علیه اجرا
[ صفحه 62]
الا المودة فی القربی. [3] و نیز طبرسی از رسول الله صلی الله علیه و آله روایت نقل می كند كه خدای سبحان پیامبران را از درخت های متفاوت آفرید و من علی را ازیك درخت آفرید. من ریشه آن درخت و علی شاخه آن و فاطمه لقاح آن درخت و حسن و حسین میوه آن درختند. پیروان ما برگ های آن درختند.... آنگاه اضافه می كند اگر كسی هزاران سال در بین صفا و مروه خدا را عبادت كند،... لیكن از محبت ما محروم باشد، در قیامت گرفتار آتش است. [4] .
از امام باقر علیه السلام بیان دیگری رسیده است كه منظور از اهل بیت همان ائمه می باشد. قال هم الائمة علیهم السلام [5] .
جالب این است كه همین اظهارات در روایات اهل سنت آشكارا به چشم می خورد كه شخص از رسول الله صلی الله علیه و آله پرسید منظور از ذوالقربی كه مودت به آنها لازم است چه كسانی اند، فرمود: علی و فاطمه و دو فرزند وی: علی و فاطمة و ولداهما. [6] و نیز سیوطی روایت می كند هنگامی كه امام سجاد را در سفر اسارت به شام آورند، وقتی فرد شامی نادان اظهار سپاس به درگاه خدا نمود كه آنان آن گونه اسیر دشمن شده اند! امام سجاد به وی روكرد و فرمود قرآن خوانده ای آن شخص می گوید آری، از وی می پرسد این آیه را خوانده ای: قل لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی. پاسخ می دهد آری، آنگاه می فرماید منظور از ذوالقربی ما هستیم! [7] .
و نیز مفسر بزرگوار سنی زمخشری در توضیح آیه روایاتی را می آورد كه مورد دقت و اهتمام است و حكایت از انصاف و تدبیر به
[ صفحه 63]
دور از تعصب این مفسر دارد.وی می گوید وقتی این آیه فرود آمد از رسول الله صلی الله علیه و آله پرسیدند ذوالقربی كه مودت به آنها بر مردم لازم است چه كسانی می باشند جواب می دهد: علی و فاطمه و دو پسرش: علی و فاطمه و ابناها. [8] .
زمخشری بعد از بیان چند روایت دیگر به بیان روایت می پردازد. كه به لحاظ مفاد بلند و زیبای آن در مورد محبت و مودت عترت و آل محمد ترجمه آن آورده می شود.
وی می گوید رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده: هر كس بر محبت آل محمد بمیرد شهید مرده است، كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد، بخشیده شده مرده است، هر كس بر محبت آل محمد بمیرد توبه نموده است و مرده است. كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد با ایمان كامل مرده است، هر كسی بر محبت آل محمد بمیرد همان گونه كه عروس به خانه بخت هدیه می شود، بهشت به او هدیه می شود. كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد، دو در از بهشت برای وی گشوده می شود. كسی كه بر محبت آل محمد بمیرد، قبرش را خدا زیارتگاه فرشتگان رحمت قرار می دهد. كسی كه بر محبت آل محمد بر روش سنت و جماعت مرده است. كسی كه بر بغض و كینه آل محمد بمیرد، در قیامت در حالی مشهور می شود كه به وسط دو چشم وی نوشته شده است: از رحمت خدا ناامید است. كسی كه بر بغض آل محمد بمیرد، كافر مرده است، كسی بر بغض آل محمد بمیرد، بوی بهشت را استشمام نخواهد كرد. [9] .
[ صفحه 64]
فخر رازی نیز روایاتی را در مودت ذوالقربی می آرود. وی می گوید وقتی اقارب رسول الله صلی الله علیه و آله چهار نفرند كه به منزلت ویژه بار یافته اند. بدون تردید و به نقل متواتر رسول الله صلی الله علیه و آله حسن وحسین و فاطمه و علی را بر همگان واجب است، كه آنان را دوست بدارند. و نیز دعا و طلب رحمت و بركت بر آل رسول بر همگان لازم است. همان گونه كه در تشهد نماز بر آنها دعا می شود. آنگاه می گوید آیه دلالت بر محبت آل رسول الله صلی الله علیه و آله و اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله دارد. آنگاه نقل می كند كه حضرت فرموده مثل اهل بیت من همانند جریان كشتی نوح است كه هر كس در درون آن قرار نگرفت، نتوانست خویش را نجات دهد. [10] .
با بیانی كه از رسول الله صلی الله علیه و آله و عترت در توضیح آیه از دو گروه شیعه و سنی آورده شد، این نكته شفاف است. كه منظور«ذوالقربی» افراد خاص می باشند كه از آنها تعبیر به عترت می شود. ذوالقربی از لحاظ مقصود شامل هر نوع خویشاوندی نمی شود. گرچه مفهوم واژگانی آن شامل هر نوع خویشاوندی باشد.
بنابراین دیدگاه های دیگر در مورد آیه مانند این كه منظور هر خویشاوندی نسبت قریش كه حضرت با كل قریش خویشاوندی داشت. یا منظور از مودت اعمال صالح و خیر و... می باشد، مردود خواهند بود. زیرا هیچ كدام از این دیدگاه ها هماهنگ با مفاد آیه
[ صفحه 65]
نمی باشند، زیرا كه مودت به ذوالقربی را پاداش رسالت قرار داده است و نیز سازگار با دیدگاه رسول الله صلی الله علیه و آله و عترت علیه السلام نمی باشد. به همین جهت می توان گفت این آیه نیز همانند بسیاری از آیه های قرآن مقام و شأن ویژه وی برای اهل بیت طرح می كند كه دیگران در آن مشاركت ندارند.
و عترت رسول الله صلی الله علیه و آله كه مودت آنها پاداش رسالت است. و پی آمد مودت به آنها اطاعت از رهبری آنها است. كه این دو هماهنگ با مفاد آیه هستند كه مودت را این گونه سبب استقرار رسالت و دین در جمامعه می باشد. و تناسب دارد كه پاداش رسالت عظیم رسول الله صلی الله علیه و آله قرار گیرد.
و امام مجتبی علیه السلام به نص صریح روایات از زمره همین ذوالقربی است كه از مقام و شأن ویژه بهره مند است. و آیه فضیلتی بس منیع و مقامی بس رفیع برای امام مجتبی علیه السلام تثبیت می نماید.
[1] نور الثقلين، ج 4 ص 572.
[2] همان.
[3] همان و مناقب، ج 4 ص 6.
[4] مجمع البيان، ج 9 ص 28.
[5] همان.
[6] در المنثور، ج 6، ص 7.
[7] همان.
[8] كشاف، ج 4 ص 220.
[9] من مات علي حب آل محمد مات شهيدا الا و من مات علي حب آل محمد مات مغفورا له الا و من مات علي حب آل محمد مات تائبا الا من مات علي حب آل محمد مات مومنا مستكمل الايمان الا و من مات علي حب آل محمد بشره ملك الموت بالجنة ثم منكر و نكر الا و من مات علي حب آل محمد يزف الي الجنة كما تزف العروس الي البيت زوجها الا و من مات علي حب آل محمد و آل محمد فتح له في قبره بابان الي الجنة الا و من مات علي حب آل محمد جعل الله قبره مزار ملائكة الرحمة الا و من مات علي حب آل محمد مات علي السنة و الجماعة. الا و من مات علي بغض آل محمد جاء يوم القيمة مكتوب بين عينيه «آيس من رحمة الله» الا و من مات علي بغض آل محمد و مات كافرا الا و من مات علي بغض آل محمد لم يشم رائحة الجنة كشاف، ج 4، ص 220.
[10] تفسير فخر رازي، ج 27، ص 142،ذيل آيه 23 شوري.